هرکس که خودش بچه دارد یا با بچه های اطرافیان در ارتباط است حتما بحث داغ بیش فعالی را از زبان والدین شنیده است. امروز باب شده که اگر کودکی زیاد شیطنت کرد بگویند بچه فلانی هم بیش فعال است. آیا واقعا درصد بیش فعالی در نسل فردا زیاد شده یا این لقبی است که مردم از لبریزی کاسه صبرشان به کودکان می دهند؟ الکساندر کریشتون در سال 1798 برای اولین بار از این مشکل در منابع علمی نوشت و تا همین امروز هنوز حرف های ضد و نقیضی درباره این اختلال می شنویم.
اختلال بیش فعالی و کم دقتی(ADHD) در کودکان
اگر کودکی بیشتر از 6 شناسه بیش فعالی را طی 6 ماه از خود نشان دهد برای او تشخیص بیش فعالی می دهند. در حقیقت هیچ آزمون یا آزمایش به خصوصی برای تشخیص بیش فعالی وجود ندارد. پزشک برای تشخیص این اختلال باید شرح رفتار کودک را از والدین، اولیای مدرسه یا مهد و دیگر افراد مرتبط با او بخواهد.
علائم بیش فعالی کودک
- تکانش گری: این یعنی رفتار بدون فکر کودک.
- تحرک دائم.
- بی قراری و پیچ و تاب خوردن.
- حواس پرتی.
- انجام کارهای خطرناک بدون توجه به پیامدها.
- بی توجهی و گوش نکردن به صحبت بزرگ ترها.
- پیروی نکردن از فرمان بزرگترها.
- اختلال در تکلم و خواندن و نوشتن.
- همیشه صحبت کردن بیش از حد.
- مشکلات خلقی.
- مصدومیت و تصادف بیش از حد معمول.
- پریدن وسط صحبت دیگران و ایجاد مزاحمت برای دیگران.
- خود آزاری مثلا کندن مو، ناخن یا مژه و... .
- پریشان شدن آسان.
- مشکلات اجتماعی مثل گوشه گیری، پرخاش و... .
- ناسازگاری با شرایط جدید.
- تمام نکردن وظایف و کارهای سپرده شده به کودک.
- نشان دادن دائم این مشکلات رفتاری حتی در خواب.
البته باید دانست که برخی رفتارهای بچه های عادی، مشابه رفتار بچه های بیش فعال است و برای آن ها نمی توان تشخیص بیش فعالی داد. علت چنین رفتارهایی را باید در موارد زیر جستجو کرد:
- تغییر ناگهانی در زندگی کودک از جمله متارکه والدین، مرگ یکی از نزدیکان یا جابه جایی او به نقطه ای دور.
- تشنجی که به کودک دست داده و والدین از آن مطلع نشده اند.
- اضطراب.
- افسردگی.
- بیماری های اخلال گر عملکرد مغزی.
انواع ADHD
نوع ترکیبی(بی توجهی/بیش فعالی/تکانشی): کودکان با این نوع ADHD 3 نشانه این اختلال را از خود نشان می دهند. نمی توانند کارهای شان را تمام کنند، همیشه آشفته و حواس پرت هستند و در زمینه تحصیلی هم مشکل دارند. این دسته از سایر انواع ADHD شایع تر است.
نوع پرتحرک/ تکانشگری: کودکان این دو نشانه را بروز می دهند اما معمولا توجه خوبی دارند. نوع دوم بیشتر در پسربچه ها دیده می شود. این بچه ها مرتب به کارهای خطرناک دست می زنند مثلا از دیوار، کمد، مبل و... بالامی روند، مرتب در حال دویدن و بالا و پایین پریدن هستند، پرحرفند، حرکت های بی جا و نامناسب دارند، رفتارهای خشن نشان می دهند، پرخاشگرند، دست های شان را خیلی تکان می دهند، دائما می خواهند با رفتار و اعمال خود جلب توجه کنند و در جای خود آرام نمی نشینند.
نوع بی توجه ADD: این کودکان بیش فعال نیستند و خانه، مهد یا مدرسه را روی سرشان نمی گذارند. به همین دلیل ممکن است علائم مشکل آن ها هیچ وقت تشخیص داده نشود. بچه های این دسته توجه کافی ندارند، نمی توانند تمرکز و دقت مطلوب را بر امور خود داشته باشند، به جزییات دقیق نمی شوند، مرتب وسایل خود را گم می کنند، به صحبت معلم با دقت گوش نمی دهند و باید بگویم که این نوع در دختران شایع تر از پسران است.
نقش والدین بچه های بیش فعال چیست؟
- یک برنامه ریزی منظم برای روزهای کودک: مثلا بیدار شدن، بازی کردن، غذا خوردن، مطالعه و تماشای تلویزیون و تشویق کودک به نظم و پیروی از برنامه.
- مراقبت از رفتار کودک در جمع.
- تشویق کودک به رفتارهای خوبی که قبلا تجربه کرده و استفاده از روش جایزه دادن.
- به کار گیری زبان خوش و رفتار مناسب به جای تنبیه.
- آموزش مقررات خانه و مدرسه با زبان خوش.
- افزایش دانش خود درباره این اختلال و روش های تربیتی و درمانی آن.
- به خاطر سپردن این که کودک این رفتار ها را برای لجبازی با شما نشان نمی دهد.
- تعریف مقررات کوچک و پاداش و جریمه های معقول برای آن ها.
- در ارتباط نزدیک بودن با اولیای مهد یا مدرسه.
- ابراز علاقه خود به فرزند برای تقویت اعتماد به نفس در او.
علت بیش فعالی بیولوژیک است یا تربیتی؟
هنوز عوامل اجتماعی، محیطی و تربیتی زندگی کودک در ایجاد این اختلال مقصر دانسته نشده اند و بیش فعالی را باید ناشی از عوامل بیولوژیک دانست. با وجود این به نظر می رسد مصرف سیگار در دوران بارداری، تصادف و صدمات مغزی، گذراندن وقت زیاد با تلویزیون و کامپیوتر، مصرف زیاد شکر و ادویه، رژیم غذایی کم پروتئین، اختلالات تیروئیدی و کمبود ریزمغذی ها در بروز این علائم موثر باشند. لازم به ذکر است سابقه فامیلی ابتلا به این اختلال احتمال ابتلای فرزند به آن را افزایش می دهد.
برای تشخیص بیش فعالی چه می کنید؟
تشخیص این اختلال در سنین 4 تا 18 سال ممکن است اما معمولا تشخیص بیش فعالی در کودکان زیر 5 سال کار بسیار مشکلی است زیرا کودکان یا بهتر بگوییم خردسالان در این سنین به سرعت تغییر می کنند و نمی توان رفتاری را که نشان می دهند ثابت دانست. از سوی دیگر بیشتر بچه های با این سن و سال در موقعیت های گوناگون روزمره علائم این اختلال را نشان می دهند! برای تشخیص بیش فعالی به زمان و بررسی دقیق سابقه پزشکی کودک نیاز است. پزشک باید در مورد نشانه ها و زمان شروع شان از والدین کودک اطلاعات دقیق بگیرد. پزشک برای تشخیص این اختلال باید بداند که علائم کودک چه تاثیری بر زندگی روزمره او و خانواده اش گذاشته اند. در ضمن ممکن است بسته به شرایط کودک آزمایش ها و معاینات دیگری توسط متخصصان دیگر انجام شود.
بیش فعالی در دختران شایع تر است یا پسران؟
3 تا 5 درصد بچه های مدرسه ای درگیر این مشکل هستند و پسران 3 برابر دختران گرفتار بیش فعالی می شوند. دیده شده که فرزند اول بودن، بیش فعال بودن والدین و اعتیاد والدین در ابتلای کودک به این اختلال موثرند.
آیا بیش فعالی قابل پیشگیری است؟
توجه مادر باردار به اصول سلامت در پیشگیری از این اختلال نقش بسزایی دارد. رعایت رژیم های غذایی سالم و مراجعه منظم به پزشک متخصص توصیه ما به شما مادران باردار است. پرهیز از سیگار کشیدن و استعمال مواد مخدر هم در پیشگیری از بیش فعالی موثر شناخته شده است. تحقیقات نشان داده اند مادرانی که در دوران باداری سیگار می کشند با احتمال دوبرابر صاحب فرزندان مبتلا به اختلال بیش فعالی می شوند. گفته می شود مصرف قند و ادویه زیاد نشانه های بیش فعالی را تشدید می کند. علت این پدیده را می توان در اثر این مواد بر جریان قند خون دانست. بنابراین بهتر است از همان ابتدا تعادل را در رژیم غذایی فرزندتان رعایت کنید. یکی از مهم ترین روش های پیشگیری از این اختلال برقراری نظم و قانون در زندگی روزمره کودک است یعنی به او یاد بدهیم که چه موقع باید از خواب بیدار شود، بازی کند، غذا و میان وعده را چه موقع بخورد، چقدر اجازه تماشای تلویزیون دارد و... می توانید این فعالیت ها را در قالب اشکال و طرح های ساده روی کاغذ بکشید و به دیوار اتاق یا آشپزخانه بزنید و از فرزندتان بخواهید که هر کدام را ردیف به ردیف انجام دهد.
درمان این اختلال چیست؟
مهم ترین نکته در درمان اختلال بیش فعالی تشخیص به موقع آن است. متخصص برای درمان رفتارهای فرد و افکار تشدیدگر رفتارهای بیمارش را مدنظر قرار می دهد و به مراجع خود می آموزد برای مواجهه با شرایط خود چطور واکنش های خود را مهار کند و جسم و ذهنش را در یک راستا قرار دهد. به غیر از رفتار درمانی و روان درمانی بنا به نظر متخصص ممکن است از داروهایی هم استفاده شود. این دارو ها عوارضی مانند کاهش اشتها، بی خوابی و اضطراب به همراه دارند.
آیا ورزش در اختلال بیش فعالی اثر دارد؟
ورزش کردن سبب ترشح مواد شیمیایی و انتقال دهنده های عصبی از مغز می شود. یکی از این مواد دوپامین است که باعث افزایش توجه می شود. از سوی دیگر ورزش سبب افزایش جریان خون و بهبود تفکر، برنامه ریزی و مدیریت رفتار و احساس می شود. حین ورزش عروق بدن گشاد شده و قدرت تفکر به دلیل افزایش و بهبود جریان خون بهبود می یابد. بنابراین خوب است که فرزندتان در ساعت مشخصی از روز به طور منظم ورزش کند.
کمی درباره بیش فعالی در بچه های زیر 2 سال بگویید
بسته به درجه مهارت تکلم در کودک بیش فعالی می تواند در میزان مهارت شنیداری، خلق وخو، توجه انتخابی و جهت یابی او اثرگذار باشد. والدین این کودکان باید به میزان خواب فرزند خود توجه ویژه ای داشته باشند زیرا مشکلات خواب کودک با ابتلای او به این اختلال ارتباط دارند زیرا کمبود خواب، توجه و توان حافظه را کاهش می دهد. یادتان باشد که نوپایان 12 تا 18 ماهه باید بتوانند 20 کلمه را بفهمند یا بگویند. بچه های 2 ساله باید حدود 200 کلمه را بفهمند و در سن 2تا3 سال دایره لغات کودک به بالای 900 عدد می رسد و نوپا می تواند تا 300 کلمه را به زبان بیاورد. البته این تعداد برای تمام بچه ها یکسان نیست و از آنجا که پسرها دیر تر از دخترها به حرف می افتند می توان گفت که پسر ها از دختر ها بیش فعال ترند.
منبع: مجله شهرزاد
