تألیف : محمدرضا شرفی
فصل اول : تاریخچه روان شناسی بلوغ و نوجوانی
آثار نخستین- نوجوانی چه دوره ای است؟- نوجوانی چه سنینی را در برمی گیرد؟- ارتباط نوجوانی با رشد، بلوغ و جوانی چیست؟- بلوغ از نظر فرهنگ " وبستر"- نوجوانی از نظر فرهنگ "وبستر"- رشد و بلوغ از نظر" دائرة المعارف بریتانیکا"- دستگاه تناسلی- بلوغ و نوجوان از دیدگاه صاحبنظران- ویژگی های بلوغ :- بلوغ ، دوره ی شمول است- بلوغ، یک دوره ی کوتاه است- بلوغ، به مراحلی تقسیم می شود- بلوغ ، دوره ی تغییر و رشد سریع است- بلوغ، یک مرحله ی منفی گرایی است- بلوغ، در سنین متغیّری واقع می شود- معیار بلوغ- سن بلوغ- انواع بلوغ : بلوغ جنسی ( فیزیکی)، بلوغ جنسی، بلوغ روانی، بلوغ اقتصادی( اکونومیک) و اجتماعی و بلوغ شرعی.
فصل دوم : ویژگی های نوجوانی
تعریف نوجوانی از نظر" دایرة المعارف بریتانیکا"- ویژگی های نوجوانی: - نوجوانی یک دوره ی مهم به شمار می رود-نوجوانی، یک دوره ی انتقال( برزخی) است- نوجوانی، یک دوره ی تغییر است- نوجوانی، یک سن مسئله آفرین است-نوجوانی، زمان جستجوی هوّیت است- نوجوانی، یک سن هراس می باشد- نوجوانی، زمانِ آرمان گرایی است- نوجوانی، آستانه ی بزرگسالی است.
فصل سوم : نظریه های رشد نوجوانی
نظریه های زیست شناسی نوجوانی: " هال": باز پیدایی، " گزل": ریخت شناسی تکوینی و رشد حلزونی ( مارپیچی)، "کرچمر": ریخت های بدنی،" زیلر": هیأت بدنی،" رمپلاین": لایه های شخصیت- نظریه های روان شناختی:" کراچ": ساختارمرحله ای،" اشپرانگر": سلسله مراتب ارزشی، " لوین": نظریه میدانی- نظریه های روانی، اجتماعی و جامعه شناختی:" دیویس": اجتماعی کردن، " هویگهرست": وظیفه رشدی- نظریه جامعه شناختی:" کینگزلی دیویس": نظریه جامعه شناختی:1- کاریابی حرفه ای2 - پذیرش وضعیت 3- تشکیلات با نفوذ 4- اکتساب فرهنگی5 - نظریه روان تحلیل گری6- نظریه های انسان شناختی7- بررسی نظریه های رشد نوجوانی.
فصل چهارم : نوجوان و حیات جنسی
فیزیولوژی دوران نوجوانی- سرعت رشد در نوجوانی- جهش رشد- نشانه ها و ویژگی های اولیه و ثانویه جنسی- توجه به وضع ظاهری- مقایسه ی تغییرات بلوغ پسران و دختران- ارتباط عملکردهای بدنی و بلوغ دختران- تابلوهای زمانی تغییرات بلوغ در نزد پسران و دختران- بلوغ زودرس و بلوغ دیررس- عوامل بلوغ زودرس- فرهنگ و محرکات محیطی- عوامل بلوغ دیررس.
فصل پنجم : نوجوان و تکلیف
بلوغ و تکلیف- مفهوم تکلیف- محاسبه سن تکلیف- مسایل شرعی و احکامی که در هر مقطع باید نوجوانان بدانند: مرحله اول: مقطع ابتدایی، مخصوص دختران، مرحله دوم: مقطع راهنمایی، مخصوص پسران، مرحله دوم مقطع راهنمایی، مخصوص دختران، مرحله سوم مقطع دبیرستان، مخصوص پسران- جشن تکلیف ( عبادت)- نکات ضروری مربوط به جشن تکلیف( عبادت)- توصیه های تربیتی در مورد بلوغ- آثار و پیامدهای بی اطلاعی نوجوان از مسائل بلوغ.
فصل ششم : نوجوان و حیات عاطفی
خصوصیات عاطفی نوجوانی: بی ثباتی عاطفی، خواهش های متضاد، افراط در احساسات، احساسات نامطبوع، تخیل گرایی، کشف خود، ماجراجویی- دوستی های نوجوان- دوستی های افراطی- علل دوستی های افراطی- با دوستی های افراطی چگونه برخورد کنیم؟ توصیه های تربیتی در باب حیات عاطفی نوجوان.
فصل هفتم : نوجوان و حیات جنسی
مدخل- غریزه جنسی- مراحل تمایلات- یادآوری مهم- انحرافات جنسی- انواع انحرافات جنسی: الف) هدف ب) روش ارضا ج) شدت- انواع گسترده انحرافات جنسی- خودارضایی ( کامجویی بدلی)- علل انحرافات جنسی( به ویژه خودارضایی):- کنجکاوی هدایت نشده- ناآگاهی و بی خبری- انزوا- خانواده آسیب زا- دوستی های آلوده و مشکوک- بیماری طولانی- احساس کهتری- تقلید و بد آموزی- بلوغ نابهنگام (زودرس)- عوامل محرک فرهنگی- حساسیت های پوستی- اضطراب و نگرانی: نگرانی چیست؟- مشکلات دوران پرستاری- لباس نامناسب- نیمکت های مسئله آفرین- تنبیه بدنی- بیماری های انگلی- نگاه حرام- نقصان محبت- آثار و نتایج خود ارضایی- چند نکته مهم در ارتباط با استمنا، در پسران- زمینه های خاص انحراف و خودارضایی دختران- نتیجه- روش های پیشگیری از انحرافات جنسی ( به ویژه خود ارضایی):- آموزش کافی به والدین- آموزش جامع به مربیان و ستادهای تربیتی- آموزش کافی به نوجوانان- حفاظت اخلاقی و تربیتی به ویژه از دختراننوجوان- تکریم شخصیت- کار مداوم، زندگی سالم- تنظیم خواب- بستر خواب- آسیب زدایی از محیط- تغذیه صحیح- اوقات فراغت- شیوه های درمان انحرافات جنسی به ویژه خود ارضایی: - گسترش دایره ارتباطات- تصعید( والایش)- مثبت گرایی- امید آفرینی- تشویق گام به گام- ترمیم روابط خانوادگی: چند نکته مهم درباره شبکه خانوادگی- تقویت اراده- کار و فعالیت، زندگی سالم- تأمین احساس کفایت- انذار- پرورش معنویت- ورزش- آب سرد- تسهیل و تسریع ازدواج: احادیثی در باب تسریع در امر ازدواج- توبه- تغییر موقعیت- درمان طبی- توصیه های تربیتی در زمینه انحرافات جنسی نوجوانان:- کتمان سرّ- اقرار نگرفتن- پرهیز از برچسب زدن- نهی از تعمیم- حمل بر صحّت نمودن- مروری کوتاه بر نظریات تنی چند از روان شناسان در باب خود ارضایی: خودارضایی از دیدگاه اسلام، خودارضایی از دیدگاه روان شناسان- نتیجه بحث.
فصل هشتم : نوجوان و حیات خانوادگی
موقعیت نوجوان و اهمیت خانواده- سازگاری در زندگی- معماران خوشبختی- ویژگی های خانواده متعادل- منظومه خانوادگی- رضایت والدین در سیکل زندگی- رضایت جنسی والدین در سیکل زندگی- خانواده های معیوب- توصیه های تربیتی- روابط نوجوان و خانواده: اثبات وجود، منفی گرایی، رابطه افقی به جای رابطه عمودی- پذیرش و مقبولیت- توصیه های تربیتی- کنترل و آزادی- واقع بینی به جای بدبینی- بررسی مشکلات نوجوان در ارتباط با خانواده- تعداد شکایات از انواع بدرفتاری ها- مقایسه شکایت دختران از بدرفتاری پدر و مادر- نکات مهم در زمینه بدرفتاری والدین نسبت به پسران- مقایسه شکایت از بدرفتاری والدین بین دختران و پسران- نقش های متعارض- طرح های تعارض پرور- همانند سازی- خانواده های دو قطبی- تصویری از مشکلات- تصویری دیگر از مشکلات نوجوانان- تصویری از مسایل و تمایلات نوجوانان( در جوامع بیگانه).
فصل نهم : نوجوان و مدرسه
نقش مدرسه- نگرش نوجوان به مدرسه- پلی روشن ونورانی- تفکر انتقادی- نوجویی- شخصیت دادن به نوجوان- مشکل انطباق( مدرسه یا خانواده؟)- توصیه های تربیتی- اُفت تحصیلی- مقطع تحصیلی- محل تحصیل- وضعیت تحصیلی- وضعیت مردودی- وضعیت دانش آموز از لحاظ تجدیدی- درگیری با اولیای مدرسه- توصیه های تربیتی- شیوه تدریس- مشکلات درسی.
فصل دهم : نوجوان و حیات اجتماعی
نوجوان و تعادل- نیاز نوجوان به تعلق به گروه- نیاز به هویت جویی- نیاز به استقلال نسبی- نیاز به اشغال- مشکلات رفتاری در دروان دبستانی زمینه ی انحرافات اجتماعی- نوجوانان و انحرافات اجتماعی- تبدیل خانه به خوابگاهها- تغییرات پرشتاب- تخصص و عدم کفایت وسوسه جُرم زدایی شهرهای بزرگ- کاهش یافتن نظارت اخلاقی و قدرت مذهبی- اقتصاد نامتعادل- اعتیاد به مواد مخدر و بزهکاری- معضلِ اوقات فراغت- پاتولوژی ( آسیب شناسی) نوجوانان- اختلال های نوجوانی- انواع اختلال های نوجوانی.
فصل یازدهم : نوجوان و حیات ارزشها
- ندای ارزش ها- سر برآوردن فطرت- گرایش به کمال(کمال گرایی)- تحصیل یک فلسفه حیاتی- بررسی دیدگاههای روان شناسان- القای معنویت- الگوها و اسوه های ایمان:- اسوه الهی- علی (ع) اولین نوجوان موحد- اسماعیل، ذبیح عشق- یوسف(ع) مثل اعلای نفس ستیزی- داوود(ع)، قهرمان 13ساله- ذرّیّه با ایمان موسی(ع)- جوانان اصحاب کهف- علی اکبر و قاسم بن الحسن(ع)- مصعب بن عمیر، سفیر نوجوان پیامبر(ص)- عتاب بن اسید، والی جوان مکه- اسامة بن زید، فرمانده ینوجوان مسلمین- حسین فهمیده، نوجوان 13ساله ی انقلاب اسلامی.
