خجالت حسی طبیعی است. هر کسی در شرایط اجتماعی جدید، کمی احساس خجالت و کم رویی دارد. طبیعی است که این حالت در کودکان بیشتر رخ بنماید، اما گاهی ممکن است خجالت کشیدن، شرایط کودک برای بهبود زندگی اجتماعی را تحت تأثیر قرار دهد. در چنین شرایطی، یادگیری کودک دچار اختلال می شود. حس اولیه خجالت، همگانی است و ممکن است از آن به عنوان یک راهکار برای کنار آمدن و رویارویی با شرایط جدید اجتماعی استفاده شود. خجالت ترکیبی از احساسات مختلف است؛ احساساتی مانند ترس و علاقه، تنش و آرامش و.... در هنگام خجالت، ضربان قلب و فشار خون فرد افزایش می یابد. کسی که رو در روی فرد خجالتی قرار دارد، این کم رویی را از برگرداندن نگاه و یا زل زدن به سمت پایین و کم حرفی و توداری او متوجه می شود. طرز صحبت کردن یک آدم خجالتی معمولا آرام، لرزان و مردد است. بچه های کوچک و کم رو دو الگوی رفتاری مشخص دارند؛ نگرانی و احتیاط و هم چنین عدم مشارکت در فعالیت های اجتماعی. این گونه کودکان معمولا بازی های فردی را ترجیح می دهند و کمتر علاقه ای به فعالیت های اجتماعی و دسته جمعی دارند. با این راهکار در حقیقت آن ها با نگرانی ها و استرس های خجالت کشیدن در جمع مقابله می کنند. بچه های کم رو و خجالتی، در برخی مراحل خاص زندگی آسیب پذیرترند. خجالت توأم با ترس در بین نوزادان نسبت به افراد غریبه و نا آشنا دیده می شود و خجالت و کم رویی توأم با احساس دستپاچگی به طور معمول در سنین 4 تا 5 سال بروز می کند.
در چه شرایطی بچه ها احساس خجالت می کنند؟
شرایط اجتماعی جدید و رویارویی با افراد غریبه دلیل اکثر خجالت ها و کم رویی هاست. بویژه اگر فرد خجالتی، فکر کند که مرکز توجه دیگران قرار گرفته است. یکی از دلایل خجالت کشیدن بچه ها ممکن است حس رقابت در مدرسه باشد. این حالت برای برخی بزرگسالان در محل کار نیز پیش می آید. در مورد کودکان، نقش والدین بسیار مهم است به طوری که متخصصان معتقدند والدینی که دائم به بچه ها یادآوری می کنند که دیگران چه فکری نسبت به آن ها می کنند یا به کودکان خود استقلال کمی می دهند، باعث ایجاد حس خجالت و کم رویی در بچه ها می شوند.
چرا بعضی از بچه ها خجالتی ترند؟
محققان هم ذات بچه ها و هم شیوه تربیتی آن ها را در این امر دخیل می دانند. بعضی از بچه ها ذاتا خجالتی هستند، آن ها بیشتر از سایر بچه ها در شرایط اجتماعی جدید، دچار نگرانی و خجالت می شوند. بعضی از جنبه های خجالت نیز اکتسابی هستند. سابقه فرهنگی خانواده و محیط خانوادگی، الگوهایی را برای روابط اجتماعی به کودک می آموزند. به عنوان مثال تحقیقات نشان می دهند بچه های چینی در مهد کودک ها خجالتی تر از نژاد سفیدپوست هستند و کودکان سوئدی بیش از کودکان آمریکایی خجالت می کشند. هم چنین والدین به اشتباه تصور می کنند با بر چسب هایی مانند خجالتی بودن(که برخی مواقع تا حد تمسخر پیش می رود) می توان بچه ها را تشویق به فعالیت های اجتماعی کرد. آن ها باید با زبانی خوش و با کلام بچه گانه، کودکان را راضی کنند تا در فعالیت های اجتماعی شرکت نمایند. مدارکی نیز مبنی بر تأثیر و اهمیت وراثت و خصوصیات ذاتی در بروز خجالت و کم رویی وجود دارد. در حقیقت، وراثت نقش مهمی در خجالتی بودن بچه ها دارد. در تحقیقات انجام گرفته بچه های خجالتی تفاوت عمده ای با بچه های غیر خجالتی داشته اند. از جمله آنها تعداد ضربان قلب بالاتر و پایدارتری دارند. این تحقیقات به ما می گویند، از سن 2 تا 5 سالگی، کودکان خجالتی، شروع به برخوردهای توأم با خجالت و کم رویی با همسالان خود و بزرگترها می کنند. علی رغم تمام موارد ذکر شده، بیشتر تحقیقات بیان کننده این امر هستند که عوامل وراثتی تنها بخش کوچکی از افراد را تحت الشعاع قرار می دهند. بچه های زیادی بوده اند که علی رغم داشتن زمینه وراثتی توانسته اند با خجالتی بودن خود همراه با سعی و تلاش پدر و مادرشان کنار بیایند.
چه زمانی خجالتی بودن مشکل محسوب می شود؟
گفتیم که خجالت یک پاسخ طبیعی به شرایط اجتماعی جدید است. با داشتن احساس خجالت و خجالت کشیدن، کودکان به صورت موقت خود را از شرایط محیط جدید دور می کنند و احساس می کنند بر شرایط جدید کنترل دارند. البته وقتی که بچه ها تجربه آشنایی با افراد جدید و نا آشنا را پیدا می کنند، خجالت آن ها کاهش می یابد. بچه های خجالتی ممکن است به هنگام بازی از طرف همسالان خود نیز به حاشیه رانده شوند و به آن ها توجهی نشود و به همین دلیل شانس کمی برای بهبود و رشد مهارت های اجتماعی خود دارند. بچه هایی که خجالتی رشد می کنند و وارد مرحله بزرگسالی می شوند معمولا از همسالان خود منزوی تر بوده و دوستان صمیمی کمتری دارند. افراد خجالتی از نظر هم سن وسالان خود به عنوان افرادی دیده می شوند که کمتر رفتاری دوستانه دارند. هم چنین بچه های خجالتی در سنین مدرسه کمتر دوست پیدا می کنند و بیشتر ترجیح می دهند که تنها باشند. به همین دلیل این بچه ها در بازی های دسته جمعی نیز مهارت کمتری دارند که این موضوع نیز باعث کنار گذاشته شدن آن ها از سوی هم کلاسی ها می شود.
راه های کمک کردن به کودک خجالتی
برای کمک به این بچه ها، یکی از گام های اولیه این است که سعی کنید کودک را کامل و درست بشناسید و نسبت به علائق و احساسات او حساس باشید. از این طریق می توانید با کودک خود رابطه برقرار کنید و نشان دهید که به او احترام می گذارید. این مساله باعث می شود که کودک در برابر شما مطمئن تر باشد و کمتر خود را معذب ببیند. گام بعدی، افزایش اعتماد به نفس او است. بچه های خجالتی نسبت به خودشان حسی منفی دارند و احساس می کنند که مورد پذیرش نیستند. باید مهارت بچه های خجالتی را افزایش داد و استحکام بخشید. از این طریق، حس استقلال آن ها بیشتر می شود. برای موفقیت در این مسیر فراموش نکنید که باید بیشتر و بیشتر آن ها را مورد تحسین قرار دهید. همیشه به یاد داشته باشید، بچه هایی که نسبت به خودشان حس خوبی دارند، معمولا خجالت نمی کشند. گام سوم، مهارت های اجتماعی او را بهبود بخشید. بچه ها را تشویق کنید تا برنامه های اجتماعی بیشتری داشته باشند حتی اگر فقط بازی باشد. بسیاری از روانشناسان معتقدند که باید به کودکان لغات و جملاتی را که در روابط اجتماعی مورد استفاده قرار می گیرند و همچنین مهارت های زندگی اجتماعی را آموزش داد. بازی های دو نفره به کودک کمک می کند تا راحت تر بتواند با این مشکل روبرو شود و جسارت او را افزایش می دهد. همچنین بازی کردن با گروه های جدید همسالان کمک می کند تا آن ها بیشتر و بهتر ارتباط برقرار کنند. یک گام دیگر؛ به کودک اجازه دهید تا کم کم با شرایط جدید کنار بیاید. وارد کردن کودک با اجبار به شرایط جدیدی که از آن هراس دارد، چاره ساز نبوده و کمکی به بهبود مهارت های اجتماعی او نمی کند. به جای این کار، شما باید به او کمک کنید تا هنگام ورود به یک جمع جدید، احساس امنیت داشته باشد. همچنین برای وارد شدن به شرایط جدید و ایجاد ارتباطات جدید، به شیوه ای که خود باید بیابید، او را به این روابط علاقه مند کنید. به یاد داشته باشید که خجالت و کم رویی برخوردی کاملا بد و منفی نیست. لازم نیست همه کودکان مرکز توجه قرار بگیرند. در ضمن فراموش نکنید که ویژگی هایی نظیر آرامش و فروتنی نکات مثبت افراد خجالتی هستند. و نکته آخر آن که، تا جایی که کودک بیش از حد تحملش ناراحت نباشد یا از طرف دیگران طرد نشود، لازم نیست اقدامی در مورد حس خجالت او انجام شود. اما در هر شرایطی، لازم است که با کودک خود دوست باشیم؛ آن چنان دوستی ای که او در کنار ما احساس امنیت و آرامش و آسایش کند.
منبع: روزنامه جام جم
